Belangrijke vertaaltechnieken op een rij

Vertalen houdt in dat je begrijpt wat de oorspronkelijke tekst betekent en dat overbrengt in een andere taal zonder de beoogde boodschap te veranderen.

Daarbij is het van groot belang dat je je bewust bent van de diverse vertaaltechnieken. Welke techniek je kiest, is afhankelijk van factoren als de aard en het doel van de content. Ervaren vertalers gebruiken deze technieken om de boodschap van de auteur zo getrouw mogelijk weer te geven.

Professionele vertalers kunnen je helpen bij het kiezen van de meest geschikte techniek voor jouw content, waarbij de oorspronkelijke betekenis intact blijft.

Meest relevante vertaaltechnieken

Letterlijke vertaling

Letterlijke vertaling wordt vaak gebruikt bij twee talen met formele en semantische overeenkomsten. Het uitgangspunt is dan dat woorden exact equivalent zijn aan elkaar.

In de praktijk wordt dit type vertaling nauwelijks gebruikt, want woorden die je maar op één manier kunt vertalen, komen niet vaak voor. Dat is het geval met tastbare zaken, zoals (in het Engels/Frans) "cat"/"chat" en "window"/"fenêtre", en met woorden die gevoelens of een abstract concept weergeven, zoals "amour"/"love" en "mort"/"death".

Semantisch leenwoord

Bij deze vertaaltechniek wordt een woord of formulering uit de brontekst overgenomen in de doeltekst. In de vertaling worden dat soort woorden vaak cursief geschreven. Op deze manier wordt een uitdrukking in de brontekst getrouw weergegeven in de doeltekst.

Met deze techniek voorkom je dat je een uitdrukking of naam moet vertalen die tot het culturele erfgoed van de oorspronkelijke taal behoort. Termen die een nationaal concept uitdrukken en geen direct equivalent in de doelcultuur hebben, worden zo overgenomen en cursief gemaakt. "taco's" en "fashion week" zijn goede voorbeelden van woorden waarvoor deze techniek zich leent.

Een aantal deskundigen, onder wie García Yebra, raadt aan om deze techniek spaarzaam toe te passen. Zij adviseren verder om eventueel een extra toelichting te geven als de betekenis niet voldoende uit de context blijkt. Deze techniek wordt in veel teksten toegepast om vertalingen wat couleur locale mee te geven.

Calque-techniek (leenvertaling)

De calque-techniek (calque betekent laag) houdt in dat alle componenten van een formulering of syntagma letterlijk worden vertaald om vreemde woorden of semantische leenwoorden te vermijden. De losse elementen worden vertaald terwijl de structuur van het syntagma van de brontaal intact blijft. Een voorbeeld is de Franse vertaling "grate-ciel" van het Engelse skyscraper.

Laten we het Franse woord "rosbif" eens onder de loep nemen. We maken hiervoor onderscheid tussen een leenwoord, een ingeburgerd vreemd woord en calque. In de Engelse vorm "roast beef" is het een vreemd woord. In de aangepaste vorm "roasbif" is het een leenwoord. Het uiteindelijke Franse woord heeft de betekenis van "roasted beef" gekregen.

Deze techniek biedt ruimte voor een genuanceerde benadering, waarbij de vorm wordt gekozen die het beste past bij de context en de doeltaal.

Transpositie

Transpositie houdt in dat de grammaticale categorie van een deel van een zin verandert terwijl de oorspronkelijke betekenis behouden blijft. In wezen wordt de grammaticale structuur veranderd. Neem het Engelse "Two hundred years ago": in het Frans wordt dit "Il y a cent ans", wat letterlijk "Er zijn honderd jaar" betekent. Hier is sprake van transpositie: het bijwoord wordt vervangen door een werkwoord.

Modulatie

Modulatie houdt in dat de basisbetekenis van een term wordt aangepast, ofwel dat het perspectief verandert, terwijl de oorspronkelijke betekenis ongemoeid blijft. Dit is een proces dat zich op een hoger, abstracter niveau afspeelt en waarbij je vanuit een ander metaforisch uitgangspunt begint. De Engelse term "health insurance" bijvoorbeeld wordt in het Frans vertaald als "assurance maladie". In het Engels ben je voor je gezondheid verzekerd, maar in het Frans tegen ziekte. Het standpunt is dus omgedraaid, maar de kernbetekenis is ongewijzigd.

Equivalentie

Equivalentie houdt in dat je dezelfde situatie/betekenis probeert over te brengen, maar dan met heel andere stijlmiddelen. Deze techniek wordt vaak bij cultuurspecifieke spreekwoorden en gezegden gebruikt. Bijvoorbeeld de Engelse uitdrukking "it's raining cats and dogs" wordt in het Frans vaak vertaald met een uitdrukking die letterlijk betekent dat het touwen regent. Met deze techniek zorg je ervoor dat de essentie van de uitdrukking bewaard blijft, ook al komen de woorden niet exact met elkaar overeen.

Adaptatie

Deze techniek (ook wel culturele substitutie of culturele equivalentie genoemd) houdt in dat een cultureel element uit de brontaal wordt vervangen door iets wat beter past in de cultuur van de doeltaal. Laten we theedrinken als voorbeeld nemen. Engelsen zeggen eerder dat ze een kopje thee gaan drinken, terwijl je in Frankrijk dan voor een kopje koffie kiest. Een ander voorbeeld is het Amerikaanse "tailgate party". Dit is een feestje op het parkeerterrein bij een sportevenement met eten, drinken en gezelligheid. In Europa is dit begrip minder bekend. Een vertaler zou er dan een "picknick vóór de wedstrijd" of iets dergelijks van kunnen maken. Zo sluit de vertaling beter aan op de culturele context van de doelgroep.

Compensatie

Compensatie houdt in dat de vertaler in de doeltaal een woord heeft gekozen dat niet helemaal overeenkomt met het woord in de brontaal, maar conceptueel wel in de buurt komt. Het is belangrijk om de betekenis van het oorspronkelijke woord zo goed mogelijk te behouden. In tweetalige woordenboeken worden woorden wel eens synoniemen genoemd die dat strikt genomen niet zijn, omdat ze niet in elke context één op één uitwisselbaar zijn.

Kijk eens naar de Engelse uitdrukking "costs an arm and a leg", die betekent dat iets erg duur is. Een letterlijke vertaling in het Frans zou de plank misslaan. De vertaler kan dan kiezen voor "coûte les yeux de la tête", wat letterlijk vertaald "kost de ogen van het hoofd" betekent. Het idee dat iets heel duur is, wordt zo ook in het Frans overgebracht, ook al komen er andere lichaamsdelen aan te pas. Dit voorbeeld laat zien hoe je compensatie kunt toepassen bij idiomatische uitdrukkingen om er zo voor te zorgen dat de boodschap duidelijk overkomt in de doeltaal.

Is een vertaalmethode hetzelfde als een vertaaltechniek?

Nee. In de vertaalwereld zijn een methode en een techniek verschillende concepten. Een vertaalmethode wordt voor een hele tekst toegepast, terwijl binnen dezelfde tekst meerdere vertaaltechnieken kunnen worden gebruikt, waarbij de keuze afhangt van het specifieke geval en de desbetreffende taalkundige elementen.

Wat zijn de meestgebruikte vertaalmethoden?

1. Communicatieve vertaling: Deze methode (ook wel interpreterend vertalen genoemd) is erop gericht dat het doel van de brontekst behouden blijft. De vertaalde tekst moet hetzelfde effect hebben op de lezer als het origineel.
2. Letterlijke vertaling: Hierbij wordt de linguïstische structuur van de brontaal ongewijzigd overgenomen. De taalkundige componenten worden zorgvuldig woord voor woord, zinsdeel voor zinsdeel en zin voor zin vertaald.
   
3. Vrije vertaling: Dit houdt in dat de vertaler afwijkt van de structuur van de oorspronkelijke tekst om de boodschap van de schrijver vrijer over te brengen.
   
4. Getrouwe vertaling: Dit is een academische vorm van vertaling die vaak voor literaire of documentaire doeleinden wordt gebruikt. Het gaat erom dat de brontekst heel nauwgezet en precies wordt overgezet.